სოკრატესეული....

სოკრატეს ჰყავდა ერთი ახალგაზრდა მეგობარი, ევფიდემი. მას ძალიან უნდოდა, მალე მისულიყო იმ ასაკამდე, რომ შესძლებოდა ხალხში სიტყვით გამოსვლა. სოკრატემ მოინდომა, მისთვის ჭკუა ესწავლებინა და ჰკითხა:

— მითხარი, ევფიდემ, იცი, რა არის სამართლიანობა?

— რათქმაუნდა ვიცი, სხვა საკითხებზე არანაკლებად კარგად.

— მე პოლიტიკაში გაურკვეველი კაცი ვარ, და ამიტომ ჩემთვის ცოტა რთულია ამ საკითხის გააზრება. მითხარი, ტყუილის თქმა, მოპარვა, ადამიანების შეპყრობა და მონებად გაყიდვა – ეს სამართლიანია?

— რათქმაუნდა, უსამართლობაა!

— მაგალითად, თუ მხედართმთავარი მტერს შემოტევისას დაამარცხებს და შეიპყრობს, შემდეგ კი მონებად გაყიდის, ეს სამართლიანი იქნებოდა?

— დიახ, ეს სამართლიანი იქნებოდა.

— და თუ ის გაძარცვავს და გაახრიოკებს მათ მიწებს?

— ესეც სამართლიანი იქნება...

— და თუ სამხდრო ტაქტიკის გამოყენებით მოატყუებს მათ?

— ესეც სამართლიანი იქნებოდა. დიახ, მე შენ არასწორად გიპასუხე, ტყუილი, მოპარვა და დამონება მტერთან მიმართებაში, სამართლიანია, ხოლო მოყვარის მისამართით, უსამართლო.

— ძალიან კარგი, ახლა, მგონი მეც ნელ–ნელა ვიგებ... მაგრამ კიდევ ერთი რამ, ევფიდემ, თუ მხედართმთავარი დაინახავს, რომ მისი მეომრები სულით დაეცნენ, და ეტყვის, რომ მოკავშირეები მოემართებიან რამდენიმე ათასიანი ჯარით მათ დასახმარებლად, და სინამდვილეში ეს ასე არ იქნებოდა, ამგვარი ტყუილი უსამართლობაა?

— არა, ვფიქრობ, რომ სამართლიანია.

— და თუ შვილს სჭირდება წამალი და უარს ამბობს მის მიღებაზე, მამა კი მოტყუებით საჭმელში ჩაუყრის მას, შვილი კი გამოჯანმრთელდება, ამგვარი მოტყუება უსამართლობაა?

— არა, ვფიქრობ რომ ესეც სამართლიანია.

— და თუ კაცი დაინახავს, რომ მისი მეგობარი გასაჭირშია, სასოწარკვეთილი და გონებადაბინდული, და მოპარავს მას ხმალს და სხვა იარაღებს, ამგვარი ქურდობა სამართლიანია?

— დიახ, ესეც სამართლიანია. სოკრატე, გამოდის რომ ამჯერადაც არასწორად გიპასუხე. უნდა მეთქვა: ტყუილი და ქურდობა მტრის მისამართით სამართლიანია, ხოლო მოყვარის მიმართ სამართლიანია, თუ მის სასიკეთოდაა გამიზნული, ხოლო თუ საზიანოდ, უსამართლობაა.

— ძალიან კარგი, ევფიდემ, ახლა ვხვდები, რომ სანამ სამართლიანობის უსამართლობისგან გარჩევას შევძლებ, უნდა შევძლო სიკეთისა და ბოროტების გარჩევა. თუმცა ვფიქრობ, შენ ეს უკვე იცი, არა?

— ვფიქრობ, რომ კი, მაგრამ უკვე არცისე დარწმუნებული ვარ ამაში.

— მაშ, რა არის ეს?

— მაგალითად, ჯანმრთელობა – ეს სიკეთეა, ხოლო ავადმყოფობა – ბოროტება; საკვები და სასმელი, რომელსაც ჯანმრთელობა მოაქვს, სიკეთეა, ხოლო მავნებელი საკვები – ბოროტება.

— რაც შეეხება საკვებსა და სასმელს, გასაგებია, მაგრამ მაშინ გამოდის, რომ იგივე შეიძლება ითქვას ჯანმრთელობაზე: როცა ის კარგ შედეგამდეა მიმყვანი, სიკეთეა, ხოლო როცა ცუდი შედეგი მოაქვს – ბოროტება.

— რას ამბობ სოკრატე, როგორ შეიძლება ჯანმრთელობამ ცუდი შედეგი მოიტანოს?

— აი, მაგალითად, დაიწყო ომი... და საჭირო გახდა მოსახლეობიდან ხალხის წაყვანა საბრძოლველად. ვინც ჯანმრთელია, წაიყვანეს და ბრძოლაში დაიღუპა, ხოლო ვინც ავადმყოფი იყო, დატოვეს, და შესაბამისად ცოცხალი დარჩა. ამ შემთხვევაში ჯანმრთელობა სიკეთე იყო, თუ ბოროტება?

— ვხედავ, სოკრატე, რომ ჩემი მაგალითი არცისე კარგი გამოდგა, მაგრამ ალბათ სწორი იქნება, თუ ვიტყვი, რომ ჭკუა, ეს სიკეთეა.

— ნუთუ ყოველთვის? აი, მაგალითად, სპარსეთის მეფე ხშირად ითხოვს, რომ მიჰგვარონ ნიჭიერი და ჭკვიანი მუშები, რომლებიც შეძლებენ მისთვის იარაღის წარმოებას, და შემდეგ არ უშვებს მათ სამშობლოში. მაშ, მათი ჭკუა და გონება მათთვის სასიკეთოა, თუ საზიანო?

— მაშინ – სილამაზე, ძალა, სიმდიდრე, კარგი სახელი!

— მაგრამ ლაამზებს ხომ უფრო ხშირად ესხმიან თავს მონებით მოვაჭრეები, რადგან ლამაზი მონები უფრო ძვირად ფასობს. ძლიერები ხშირად ისეთ საქმეს ჰკიდებენ ხელს, რაც მათ შესაძლებლობებს აღემატება, და გასაჭირში ვარდებიან. მდიდრები ხარბდებიან, და უკვე არანაირი სიმდიდრე არ აკმაყოფილებთ... ხშირად ხდებიან ინტრიგების მსხვერპლი და იღუპებიან... დიდება და კარგი სახელი ყოველთვის იწვევს შურს, და ამის გამო მრავალი ბოროტება ხდება.

ევფიდემმა ამოიოხრა და თქვა:

— მაშინ, არც ვიცი, რა ვთხოვო ლოცვაში ღმერთებს.

— ნუ წუხარ! ეს უბრალოდ იმას ნიშნავს, რომ შენ ჯერ არ იცი, რაზე ილაპარაკო ხალხის წინაშე. მაგრამ, თვითონ ხალხზე თუ იცი რამე?

— ვფიქრობ, რომ ვიცი.

— და რა იცი ხალხზე? ვისგან შედგება ხალხი?

— მდიდრებისგან და ღარიბებისაგან.

— ვის უწოდებ მდიდარს, ან ღარიბს?

— ღარიბი არის ის, ვისაც ნორმალური ცხოვრებისათვის საკმარისი სახსრები არ გააჩნია, ხოლო მდიდარი ის არის, ვისაც საკმარისიც აქვს და ზედმეტიც.

— მაგრამ ხომ შეიძლება, რომ ღარიბი თავის მწირ შემოსავლებს გონივრულად ანაწილებდეს, ხოლო მდიდარს თავისი ქონება არ ჰყოფნიდეს?

— მართალი ხარ, ასეც ხდება... ტირანებიც კი არიან ისეთები, რომლებიც ვერ ძღებიან ხალხის ხოცვით, და საკუთარი ავადმყოფური მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად ხშირად უსამართლოდაც ჟლიტავენ ხალხს.

— მითხარი, არ მიაკუთვნე ის ტირანები ღარიბებს, ხოლო გონიერი ღარიბები – მდიდრებს?

— დიახ... გამოდის, რომ ამ საკითხისაც არაფერი გამეგება...

— სასოწარკვეთილებაში ნუ ჩავარდები! ხალხზე დაფიქრების დრო შენ კიდევ გექნება, მაგრამ რაც შეეხება ორატორებს, რომელთა გზასაც გინდა გაჰყვე... ეჭვიც არ მეპარება, რომ მათ შესახებ ყველაფერი იცი. მაშ, მიპასუხე: ხომ არიან ორატორები, რომლებიც ხალხს ატყუებენ მათ საზიანოდ. ზოგიერთები ამას შეგნებულად აკეთებენ, ზოგიერთები კი უცოდინრობის გამო. რომელი ორატორია უკეთესი, და რომელი – უარესი?

— ვფიქრობ, რომ განზრახ მატყუარები უარესები არიან იმათზე, ვინც უცოდინრობის გამო ამბობს სიცრუეს.

— მაშინ მითხარი, რომელი ამათგანია უკეთესი: ადამიანი, რომელიც განზრახ კითხულობს და წერს არასწორად, თუ მეორე, რომელიც უცოდინრობის გამო აკეთებს ერთასაც და მეორესაც?

— ალბათ ის, რომელიც შეგნებულად უშვებს შეცდომებს, რადგან თუ მოინდომებს, შეუძლია სწორად იკითხოს და წეროს.

— მაგრამ იმის მიხედვით, რაც შენ თქვი, არ გამოდის, რომ შეგნებული მატყუარა ჯობია უცოდინარ მატყუარას, რადგან თუ მოინდომებს, შეუძლია სიმართლეც თქვას?

— არ გინდა, სოკრატე, ნუ მეუბნები ამას, შენ გარეშეც ვხედავ, რომ არაფერი ვიცი, და ჯობს ჩუმად ვიჯდე და ხმა არ ამოვიღო!

ბრაზისაგან სასოწარკვეთილი ევფიდემი ადგა და სახლში წავიდა, იმ მრავალი ადამიანის მსგავსად, რომლებსაც სოკრატე მსგავსად მოექცა... და მათგან უმეტესობას უკვე არ ჰქონდა სურვილი მასთან ურთიერთობისა.